10 ШАГОВ ПО РАЗВИТИЮ ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА10 ШАГОВ ПО РАЗВИТИЮ ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА
- Родительская категория: Новости
- Категория: Экономика/кризис
- 2297
-
22 Сен 2016
9 сентября 2016 года Главой государства одним из главных приоритетов работы правительства обозначено стимулирование массового предпринимательства и обеспечение занятости.
Кроме того, даны поручения по развитию агропромышленного комплекса, в частности сельхозкооперации, а также диверсификации экспортного потенциала.
В этой связи, для реализации поставленных главой государства задач НПП «Атамекен» предлагает 10 шагов по развитию предпринимательства.
1. РАСШИРЕНИЕ МИКРОКРЕДИТОВАНИЯ
В настоящее время микрокредиты бизнесу предоставляются в рамках Дорожной карты бизнеса 2020 (до 10 млн. тенге под 6% годовых),Дорожной карты занятости 2020 (до 3 млн. тенге под 5% годовых), инструментов НУХ «КазАгро» (кредитование через МКО до 3 млн. тенге под 9,5 / 12% годовых).
Несмотря на выгодные финансовые условия, предприниматели по данным программам сталкиваются с проблемами залогового обеспечения, большого количества требуемых документов и отсутствия спровождения проекта.
К примеру, для получения микрокредита по Дорожной карте бизнеса 2020 предпринимателю необходимо предоставить 13 документов.
В целом на 01 июля 2016 года в Казахстане активными являются 342 МКО, при этом около половины рынка микрокредитов занимает ТОО «Микрофинансовая организация «KMF (КМФ)» (первоначально фондировалось USAID, на сегодня выкуплена казахстанскими учредителями). За 2015 год МКО выдано 567 тыс. микрокредитов на сумму всего 120 млрд. тенге.
Вместе с тем, охват сельской местности микрокредитными услугами остается низким. В сельской местности активно работают только 75 МКО. В Атырауской области МКО на селе не работают, в Актюбинской области активны только 2 МКО, в Мангистауской области – 1 МКО.
Для большинства начинающих предпринимателей микрокредиты являются недоступными в связи с высокими процентными ставками (в среднем 40% годовых).
В связи с этим, с начала текущего года НПП «Атамекен» за счет привлечения частных инвестиций и средств местных бюджетов приступила к микрокредитованию в 5 пилотных областях: Алматинская, Актюбинская, Кызылординская, Костанайская и Мангистауская области.
Ключевым преимуществом реализуемых НПП «Атамекен» подходов микрокредитования стали гибкость по залогам, предоставление поручительства, сопровождение бизнес-проектов от обучения предпринимателей до их реализации, возможности кооперации и прямого сбыта.
Микрокредиты выдаются в сумме до 15 млн. тенге под 6% годовых сроком до 5 лет без отраслевых ограничений. При этом для получения микрокредита предпринимателю необходимо предоставить всего 5-6 документов.
Широкий охват услугами микрокредитования обеспечивает развитая инфраструктура НПП «Атамекен», в том числе на районном уровне. На сегодняшний день функционирует 23 ЦОП на областном уровне и 188 ЦПП на районном уровне– в 152 районных центрах, 9 малых городах и 27 моногородах РК.
В ЦОП и ЦПП предпринимателя обучают, помогают с бизнес-планом и оформлением необходимых документов для получения кредита в МКО, впоследствии предпринимателю оказывают бесплатные бухгалтерские и юридические услуги.
В настоящее время в 5 пилотных областях в МКО поступило 365 заявок на сумму 1 942 млн. тенге, 185 проектам на сумму 825 млн. тенге уже представлено финансирование.
Таким образом, для дальнейшего расширения микрокредитования в рамках Дорожной карты бизнеса 2020, Дорожной карты занятости 2020, инструментов НУХ «КазАгро» предлагается:
- применить опыт микрокредитования НПП «Атамекен» в части суммы, процентных ставок, предоставления гибкости по залогам, упрощения требований к документам;
- передать НПП «Атамекен» функции единого оператора сервисной части микрокредитования по всем госпрограммам Дорожной карты бизнеса 2020, Дорожной карты занятости 2020 в виде госзадания (3 млрд. тенге ежегодно на усиление районных ЦПП): обучение, составление бизнес-плана, сопровождение проекта, сервисные услуги (бухгалтерские, юридические и др.). Вопрос передачи функций сервисной поддержки в рамках инструментов НУХ «КазАгро» предлагается обсудить с представителями НУХ «КазАгро» в рамках специальной рабочей группы.
- с учетом наработанного опыта НПП «Атамекен» через свою систему микрокредитования готова освоить в 2017 году 10 млрд. тенге из общего объема сумм, направляемых по поручению Главы государства.
2. МАССОВОЕ ОБУЧЕНИЕ НАСЕЛЕНИЯ ОСНОВАМ БИЗНЕСА
На сегодняшний день обучение населения основам бизнеса осуществляется в рамках Дорожной карты бизнеса 2020 по проектам «Бизнес-Советник» и «Бизнес-Рост».
При этом обучение по проекту «Бизнес-Советник» осуществляется в течение 2 дней, по проекту «Бизнес-Рост» - в течение 2-5 дней в зависимости от темы обучения.
В таком формате обучение основам бизнеса неподготовленной аудитории, в особенности сельского населения, неэффективно и формально.
В рамках реализации действенных мер для обеспечения занятости населения, снижения социальной напряженности, а также развития предпринимательства в регионах, НПП «Атамекен» при поддержке Правительства РК завершила два пилотных проекта - «Bastau Бизнес» и «Bastau Кәсіп» в Мунайлинском районе Мангистауской области.
Проект «Bastau Бизнес» нацелен на развитие предпринимательства на селе и повышение уровня занятости сельского населения через всестороннюю поддержку бизнес-инициатив и обучение населения основам предпринимательства.
Продолжительность обучения по проекту «Bastau Бизнес» составляет 1 месяц, что превышает продолжительность других программ обучения бизнесу от 6 до 10 раз.
Также при разработке проекта были учтены недостатки госпрограмм обучения бизнесу: «сжатость», отсутствие индивидуального подхода, отсутствие системы отбора участников, возможность обучения на дому, отсутствие постоянного сопровождение проекта, выездные консультации и т.д.
Проект «Bastau Бизнес» реализуется в 5 этапов: 1) информирование и ознакомление населения с проектом 2) проведение тестирования и отбором участников; 3) практическое обучение; 4) всесторонняя проработка бизнес-проектов, разработка бизнес-плана; 5) сопровождение проекта в течение первых 12 месяцев, включая предоставление микрокредитования.
Особенность проекта «Bastau Кәсіп» заключается в ориентированности на потребности рынка труда, что реализовано через «уберизацию» услуг обучения и занятости: мобильное приложение на базе сервиса Naimi.kz, единый call-центр, обучение и поиск заказов в режиме онлайн.
НПП «Атамекен» реализуется проект онлайн-обучения «Атамекен Бизнес Академия», а также создается методологический центр для обучения бизнес-тренеров.
Учитывая эффективность проекта «Bastau Бизнес», превышающей по продолжительности краткосрочные государственные программы обучения в 6-10 раз, гибкость и адаптированность проекта под запросы обучающихся, а также присутствие элемента сопровождения бизнес-проектов, предлагается обеспечить его масштабирование по всем регионам Республики Казахстан и включить в инструмент нефинансовой поддержки предпринимательства в рамках Единой программы поддержки и развития бизнеса «Дорожная карта бизнеса 2020».
В целях полноценной реализации и масштабирования проекта «Bastau Кәсіп» со стационарным и мобильным форматами обучения во всех регионах Республики Казахстан предлагается интегрировать данный компонент в государственную программу «Дорожная карта занятости 2020», а также рассмотреть возможность использования ресурсов соответствующих центральных государственных органов (МОН РК, МЗиСР РК) для более эффективной реализации данного проекта.
В этой связи предлагается провести соответствующую работу по адаптации и включению данных компонентов по развитию предпринимательства в Программы «Дорожная карта бизнеса 2020» и «Дорожная карта занятости 2020».
Все программы обучения НПП «Атамекен» будут увязаны с системой микрокредитования.
Создать возможность для начала бизнеса по итогам обучения могут специальные мини-индустриальные зоны, в рамках которых будут размещаться предприятия МСП одного профиля деятельности (к примеру, все швейные производства). Общее название этой программы - «Город Мастеров».
На МИЗ площадью 1-2 га будут размещены от 20 до 60 компаний. Масштабы МИЗ будут варьироваться в достаточно широких пределах в зависимости от потребности предпринимателей конкретных населенных пунктов, а также доступности земельных участков в непосредственной близости от инженерных коммуникаций (для снижения стоимости их подведения).
Для создания МИЗ возможно использовать пустующие промышленные здания и помещения через механизмы ГЧП.
Опыт Польши и Турции показывает, что такие бизнес-инкубаторы с необходимой базовой инфраструктурой стали серьезной формой поддержки для малых производственных предприятий и начинающим производителям, помогают им выжить и вырасти в стартовый период, когда они больше всего уязвимы с финансовой точки зрения.
Предлагается направить средства в рамках госпрограмм (Дорожная карта бизнеса 2020, Дорожная карта занятости 2020) на создание во всех регионах малых индустриальных зон формате готовых быстровозводимых зданий и сооружений промышленной направленности с подведенными инженерными коммуникациями, где на условиях аренды будут размещаться малые производственные предприятия.
3. РАЗВИТИЕ СЕЛЬХОЗКООПЕРАЦИИ
Одной из сдерживающих проблем развития АПК является преимущественно мелкотоварный характер производства.
Для решения проблемы мелкотоварности в октябре 2015 года был принят Закон РК «О сельскохозяйственных кооперативах». Реализуется совместный План НПП и МСХ по созданию и реализации 10 пилотных кооперативов.
Также НПП реализуется программа «200 сельхозкооперативов с НПП «Атамекен». На сегодняшний день уже сопровождается более 283 сельскохозяйственных кооперативов, которые объединяют около 7 тыс. крестьянских/фермерских хозяйств и личных подсобных хозяйств населения.
Вместе с тем, сельхозтоваропроизводители, укрупняясь в форме сельхозкооперативов, сталкиваются с проблемой отсутствия доступа к дешевым длинным деньгам.
Для решения проблем доступа к финансам сельхозкооперативов предлагается:
- определить приоритет микрокредитования личных подсобных хозяйств населения, объединенных в кооперативы.
- внедрить новый продукт льготного кредитования через институты АО «НУХ «КазАгро».
Анализ цепочки добавленной стоимости продукции, показывает, что идет удорожание продукции до 20-40% в связи с отсутствием системы прямого сбыта.
В этой связи, предлагается трехэтапный подход развития торговли между сетями и сельхозкооперативами:
1) объединение фермеров в кооперативы, с углублением специализации производства и прямой торговлей с сетями.
2) реализация концепции пилотного Оптово-Распределительного Центра (ОРЦ) для организации доработки, фасовки, хранения, транспортировки и реализации сельскохозяйственной продукции, надлежащего фитосанитарного и ветеринарного контроля, эффективного межрегионального перераспределения.
3) формирование в Казахстане эффективной сети ОРЦ для распределения потоков продукции между регионами и экспортом на внешние рынки сбыта, с интеграцией в аналогичные сети соседних государств.
С учетом мер по реализации предыдущих шагов, система поддержки сельхозкооперации будет выстроена следующим образом:
- организационная и разъяснительная работа на местах;
- обучение населения основам бизнеса, разработка бизнес-плана и последующее сопровождение;
- финансирование через микрокредитование, либо льготное финансирование через НУХ «КазАгро»;
- организация сбыта / переработки сельхозпродукции.
4. ПОДДЕРЖКА КОНКУРЕНТОСПОСОБНОГО БИЗНЕСА ЗА СЧЕТ ДОЛГОСРОЧНЫХ ГОСУДАРСТВЕННЫХ ЗАКАЗОВ В ОБМЕН НА ЛОКАЛИЗАЦИЮ
В сложившихся экономических условиях важно стимулирование спроса на продукцию отечественного производства.
Ключевую роль в данном процессе играют товары повседневного, а также постоянного спроса в рамках государственных закупок, закупках квазигоссектора и недропользователей.
Ежегодный объем потребления товаров повседневного спроса (одежда, обувь, продукты питания, мебель) составляет порядка 1,9 трлн. тенге. При этом общая доля потребления товаров повседневного спроса за счет отечественного производства не превышает в среднем 30%.
Общий объем гос. закупок, закупок квазигоссектора и недропользователей составляет порядка 9,7 трлн. тенге с долей отечественного на уровне 57%.
В связи с этим, необходимо принятие мер по повышению конкурентоспособности отечественных производителей путем повышения доли местного содержания за счет заключения долгосрочных договоров и предоставления государственной поддержки в обмен на локализацию производства.
В этой связи, целесообразно на Правительственном уровне создание комиссии по увеличению доли местного содержанию за счет заключения долгосрочных договоров и принятия комплексных мер государственной поддержки для предприятий обрабатывающего сектора промышленности.
Одним из механизмов стимулирования спроса на отечественную продукцию является централизация системы государственных закупок.
К примеру, в США существует Офис государственного заказа США (Контрактный офис), который все закупки осуществляет в форме долгосрочных государственных контрактов.
Правительство в США разделяет с производителями риски и выгоды технологических проектов участвуя в перспективных разработках с начальной их стадии до испытания опытных образцов продукции. Кроме того, государственный контракт на товары и услуги принимается американскими коммерческими банками в качестве залогового документа для предоставления кредита.
В связи с чем, предлагается создать на базе АО «Национальное агентство по развитию местного содержания NADLоC» централизованного офиса государственного заказа по опыту США под доверительным управлением НПП «Атамекен».
В свою очередь, отбор предпринимателей для получения комплексных мер господдержки и заключения долгосрочного контракта(закупки гос. и квазигоссектора) должен проводиться на основе понятных и четких требований: наличие индустриального сертификата и стратегии дальнейшей локализации производства, внедрения самых передовых технологий и новаций для дальнейшего выхода на экспорт в страны ЕАЭС, Китай Иран в течение 2-5 лет.
Кроме этого, одним из требований к предпринимателям будет обязательное прохождение обучения в едином центре компетенции, которые предлагается создать путем объединения всех действующих программ обучения для менеджеров высшего и среднего звена(«Старшие сеньоры», программы АО «КИРИ», АО «НАТР» и др.), включая практический передовой опыт на базе признанных международных компаний.
Таким образом, поддержка предпринимателей за счет внутреннего спроса будет увязана с программой по развитию экспорта.
5. ЭКСПОРТООРИЕНТИРОВАННОСТЬ МСП – КЛЮЧЕВОЙ ДРАЙВЕР РОСТА ЭКОНОМИКИ
Замедление экономического развития страны в последние несколько лет стимулирует нас на поиск новых драйверов роста. Если на протяжении десятилетий экономика страны зависела от крупных компаний, то сегодня мы должны изменить свою парадигму в сторону малого и среднего предпринимательства. В особенности, уделить внимание экспортоориентированным предприятиям, потому что в лице наших крупнейших соседей мы имеем еще нереализованный экспортный потенциал на огромных рынках Китая, России и Ирана.
Сектор малого и предпринимательства также имеет свои внутренние проблемы. К примеру, в развитых странах вклад МСП в экспорт в десятки раз превышает казахстанские показатели и колеблется от 25 до 50%. Это объясняется тем, что значительная часть предпринимателей страны заняты в секторе торговли, а в других передовых странах наоборот, они являются производителями. К примеру, в Польше 93% предприятий МСП занимаются экспортной деятельностью.
Сегодня в Казахстане существуют все общепризнанные меры государственной поддержки экспорта, которые «размыты» между различными государственными учреждениями. Это приводит к несогласованности мер, к накладыванию одинаковых функций между организациями по поддержке экспорта. От всего этого недопонимания между органами страдает наш предприниматель.
Поэтому, учитывая, что поддержка экспортеров является разносторонним механизмом и требует использования различных инструментов, необходимо взаимоувязать все меры в единый органичный и последовательный процесс. Для этого необходимо выработать общую Стратегию продвижения экспорта, начиная от того какие компании имеют потенциал для экспорта до организации различных выставок и площадок в других странах.
Конечной целью является найти эти предприятия и продвигать на экспортные рынки. Если их недостаточно, то взрастить дополнительно, оказывая им всяческую поддержку, вплоть до предоставления прерогативы при получении государственных заказов на долгосрочной основе (с контрактами на 3 года) в период становления.
В этой связи, предлагается разработать новую Стратегию продвижения экспорта с консолидацией на экспортоориентированность МСП всех мер поддержки экспорта с операторством в едином окне.
С учетом сформировавшейся региональной инфраструктуры вплоть до районных центров и наличием оцифрованной базы средних и крупных предприятий, налаженными связями с системой торгово-промышленных палат зарубежных стран, единым оператором в сфере экспорта могла бы управлять НПП «Атамекен».
6. РЕГИОНАЛЬНАЯ КАРТА РАЗВИТИЯ ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА КАК ОСНОВА ДЛЯ ПРИНЯТИЯ ИНДУСТРИАЛЬНЫХ И ИНВЕСТИЦИОННЫХ РЕШЕНИЙ
Региональная карта развития предпринимательства – это электронный портал, представляющий собой бизнес-навигатор, где сосредоточена актуальная информация для предпринимателей, потенциальных предпринимателей, инвесторов и иных пользователей, имеющих заинтересованность в предпринимательской деятельности.
Бизнес-навигатор включает в себя информацию по мерам государственной поддержки и развития предпринимательства; аналитический обзор по всем регионам страны (экономическая специализация и основные показатели социально-экономического развития).
Также на портале размещен Единый реестр предпринимателей страны с актуальными контактами и иной необходимой информацией о бизнес-субъектах.
В этой связи, Региональная карта может стать реальной основой для принятия индустриальных и инвестиционных решений.
В настоящее время в Карте сформировано 105 перспективных инвестиционных проектов. Представители более 103 стран уже посещают портал.
В тоже время, предприниматели на сегодняшний день испытывают проблему по доведению бизнес-идей до уровня инвестиционных проектов в форме ТЭО с целью дальнейшего привлечения инвесторов. Заявляемые предпринимателями инвестпроекты обычно не соответствуют требованиям инвесторов.
В связи с этим, предлагается:
- обязать РКС учитывать данные Региональной карты развития предпринимательства при принятии решений о включении проектов в Карту индустриализации;
- включить в Единую программу «Дорожная Карта Бизнеса 2020» меру государственной поддержки возмещения затрат предпринимателей по разработке ТЭО. При этом утвердить требования к компаниям по оказанию услуг разработки ТЭО;
- создать на базе Региональной карты подсистему по принципу «бизнес-конструктора», как инструмент поиска оптимальной территориальной рыночной ниши на основе ключевых данных о рынке.
7. СОЗДАНИЕ СЕРВИСА «ПРАВИТЕЛЬСТВО ДЛЯ БИЗНЕСА»
За последние годы государство инициировало и создало инфраструктуру мер поддержки бизнеса, необходимые программы и институты. Сегодня настал момент, когда необходимо консолидировать эти меры поддержки, сделать их удобными и эффективными, предоставляя меры поддержки предпринимателей из «единого окна» по аналогии «Правительство для граждан».
Проект «Правительство для бизнеса» позволит создать эффект синергии от консолидации мер поддержки в «едином окне», увеличит охват и доступность мер поддержки для предпринимателей, а также повысит прозрачность процедур получения мер поддержки.
Операторство, с учетом имеющейся инфраструктуры до районного уровня и опыта работы по сервисному обслуживанию предпринимателей, предлагается закрепить за НПП «Атамекен», при координации со стороны Правительства.
Правительство для бизнеса – это одно окно, в котором предпринимателя консультируют, оказывают услугу и сервис в едином стандарте и формате, объединяя все меры, оказываемые институтами развития для бизнеса, начиная от субсидирования, грантования, сертификации, факторинга, торговых площадок, СЭЗы, НИОКР и т.д.
8. ДЕРЕГУЛИРОВАНИЕ КОНТРОЛЬНО-НАДЗОРНЫХ ФУНКЦИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫХ ОРГАНОВ
В целом по республике контрольные и надзорные функции осуществляет 61 ведомство (45 ведомств центральных госорганов и 16 местных исполнительных органов в регионах).
Анализ государственных функций показал, что указанные ведомства обладают 512 контрольными функциями в различных сферах, что говорит о тотальности государственного контроля, при этом в отношении предпринимателей на сегодня действует более 18 000 требований (наибольшее количество требований в сфере промышленной безопасности – более 10 тысяч) в проверочных листах. Вместе с этим, за пределами проверочных остались более 8 000 требований санитарных норм и правил, которые также подлежат контролю со стороны государства.
Основной задачей государственного контроля должно выступать обеспечение безопасности продукции (работ, услуг). В свою очередь, вопросы качества должны регулироваться самим рынком, так как основная цель рынка – деловая репутация, привлечение потребителя и стратегическая ориентация на потребителя, что жизненно необходимо каждой организации и каждому предприятию, функционирующему в условиях конкурентного рынка.
Однако в настоящее время в стране вопросы качества (стандарты, строительные нормы и правила, гигиенические нормативы, типовые правила) проверяются государственными органами и зачастую создают условия для коррупции.
В этой связи, предлагается:
1) провести работу по сокращению требований, предъявляемых к субъектам бизнеса при проведении проверок.
2) провести разграничение государственного контроля на контроль за безопасностью товаров (работ, услуг) и контроль за качеством товаров (работ, услуг);
3) передать контрольные функции по вопросам качества предоставляемых товаров, работ и услуг в конкурентную среду (саморегулируемые организации (СРО), при этом информация СРО по итогам мониторинга субъектов предпринимательства на предмет соответствия требованиям качества товаров (работ, услуг) будет учитываться в СУР, тем самым снижая количество проверок на предмет соответствия требованиям безопасности в отношении добросовестных предпринимателей;
4) поэтапное замещение государственного контроля обязательным страхованием ответственности предпринимателей перед потребителями;
5) сократить количество исключений из общего порядка проведения проверок в Предпринимательском кодексе.
С целом, необходимо провести ревизию контрольно-надзорных функций государственных органов.
9. ДАЛЬНЕЙШАЯ ГУМАНИЗАЦИЯ УГОЛОВНОГО И АДМИНИСТРАТИВНОГО ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
1) В новом Уголовном кодексе существенных смягчений по экономическим преступлениям, в целом, не наблюдается. Наказания за некоторые из них вполне сопоставимы с наказанием за убийство, к примеру, за выписку фиктивного счета-фактуры, уклонение от уплаты налогов, лжепредпринимательство предусмотрено до десяти лет лишения свободы.
Учитывая проводимую политику последовательного отхода от карательных мер к профилактике, к уголовным правонарушениям в экономической сфере следует применять экономические меры ответственности.
В ходе уголовного процесса по делам лжепредпринимательства не соблюдаются требования законодательства в части объективности и полноты исследования. Сам состав «лжепредпринимательства» дублирует другие составы преступлений (по сути это один из способов уклонения от уплаты налогов, банковских кредитов, мошенничества).
Сложилась порочная практика отмены регистрации юридических лиц (лжепредприятий). Все их сделки с контрагентами признаются недействительными. Как следствие, последним доначисляются дополнительные суммы налогов и штрафов.
Уголовное преследование также используется как инструмент для «внеплановых» проверок и все еще остается средством оказания давления на бизнес. Если для обычной проверки госорган должен доказать его обоснованность в органах прокуратуры, то для начала уголовного преследования таких преград нет.
2) Несмотря на недавнее принятие нового Кодекса «Об административных правонарушениях», в нем остается ряд вопросов, требующих решения.
На сегодняшний день в целом Кодекс содержит 608 составов правонарушений, из которых более 400 составов применяются в отношении субъектов предпринимательской деятельности. Из этих 400 составов затрагивающих предпринимателей, всего 14 статей предусматривают взыскание в виде «предупреждения», т.е. на безальтернативной основе.
Таким образом, в Кодексе необходимо шире использовать институт предупреждения по составам, которые не представляют большой общественной опасности.
Для этих целей предлагается:
1) совместно с Генеральной Прокуратурой с подключением бизнес-сообщества провести работу по исключению излишней репрессивности Уголовного кодекса с отходом от карательных мер к профилактике.
2) провести работу по расширению института предупреждения в рамках Административного кодекса, исключить зависимость штрафов от размера бизнеса, а также установить верхние пределы штрафов для всех категорий бизнеса.
10. РЕВИЗИЯ ВСЕХ ПОДВЕДОМСТВЕННЫХ И ДОЧЕРНИХ СТРУКТУР ГОСОРГАНОВ И МИО НА ПРЕДМЕТ НАРУШЕНИЯ РЫНОЧНЫХ ПРИНЦИПОВ
На расширенном заседании Правительства 09 сентября 2016 года Глава государства отметил необходимость проведения повторной инвентаризации подведомственных организаций министерств и ведомств с целью передачи их в конкурентную среду или на местный уровень.
В настоящее время роль квазигосударственного сектора в экономике остается чрезмерно высокой. Доля активов контролируемых государством организаций достигает 60% ВВП.
Отсутствует информация о точном количестве госкомпаний, поскольку Реестр государственного имущества КГИП МФ РК (www.gosreestr.kz) включает дочерние и зависимые организации госкомпаний до 5-го уровня аффилированности, хотя отдельные государственные компании имеют организационную структуру до 9-го уровня.
Для преодоления сложившейся ситуации в рамках исполнения поручения Главы государства по снижению доли участия государства в экономике до 15% от ВВП по опыту стран ОЭСР предлагается параллельно с исполнением Комплексного плана приватизации на 2016-2020 на правительственном уровне создать специальную рабочую группу (Правительственный штаб). Проведение анализа и оценки состояния конкурентной среды, в которых действует организации с государственным участием, внесение предложений по целесообразности их дальнейшего функционирования.
В этой связи предлагается провести с участием бизнес-сообщества полноценный анализ функций подведомственных и дочерних структур госорганов и МИО на предмет нарушения рыночных принципов и стандартов ОЭСР.
На основе проведенного анализа приватизировать и/или ликвидировать субъекты и организации, не соответствующие вышеуказанным принципам и задачам.
***
Считаем, что вышеперечисленные меры полностью соответствуют задачам, обозначенным Главой государства, и, в целом Стратегии по вхождению Казахстана в 30-ку развитых стран и внедрению стандартов ОЭСР. В связи с этим, предлагаем включить данные меры в План Правительства по исполнению поручений Главы государства.
В дальнейшем НПП «Атамекен» готова участвовать в обсуждении и доработке предложений с государственными органами, а также представить подробные механизмы, необходимые расчеты, предложения по изменению НПА и т.д.
Кәсіпкерлікті дамытудың ұтымды 10 қадамы
Үстіміздегі жылдың 9 қыркүйегінде Мемлекет басшысы Үкімет жұмысындағы басым бағыттардың бірі ретінде жаппай кәсіпкерлікті ынталандыру және жұмыспен қамтуды қамтамасыз етуді белгіледі.
Сондай-ақ агроөнеркәсіптік кешенді дамыту, жекелей алғанда ауыл шаруашылығы кооперациясы және экспорттық әлеуетті әртараптандыру бойынша тапсырмалар берілді.
Елбасы жүктеген міндеттерді жүзеге асыру мақсатында, «Атамекен» Ұлттық кәсіпкерлер палатасы, кәсіпкерлікті дамытуға арналған 10 қадамды ұсынады.
1. ШАҒЫН НЕСИЕЛЕУДІҢ КӨКЖИЕГІН КЕҢЕЙТУ
Қазіргі таңда бизнеске шағын несиелер «Бизнестің жол картасы-2020» (6% жылдық мөлшерлемемен 10 млн теңгеге дейін), «Жұмыспен қамтудың жол картасы-2020» (5% жылдық мөлшерлемемен 3 млн теңгеге дейін) бағдарламалары аясында және «ҚазАгро» холдингі(Шағын несие ұйымдары (ШНҰ) арқылы 9,5/12% жылдық мөлшерлемемен 3 млн теңгеге дейін) арқылы беріледі.
Бұл бағдарламалардың тиімді қаржыландыру жағдайларына қарамастан, кәсіпкерлер кепілдікті қамтамасыз ету, қажетті құжаттардың көп болуы және жобаға қолдау көрсетудің жоқтығы сынды мәселерге кезігеді.
Мысалы, кәсіпкер «Бизнестің жол картасы-2020» бағдарламасы бойынша шағын несие алу үшін бас-аяғы 13 құжат өткізуі керек.
Жалпы, 2016 жылдың 1 шілдесіндегі дерекке сүйенсек, Қазақстанда 342 ШНҰ белсенді саналуда және бұл тұста шағын несие нарығының тең жартысына жуығын «КМF (КМФ) шағын қаржы ұйымы» ЖШС иеленуде (бастапқыда USAID қорландырса, бүгінде қазақстандық құрылтайшылар сатып алған). 2015 жылы ШНҰ барлығы 120 млрд теңгеге 567 мың шағын несие берген.
Сонымен бірге, ауылдық жерлерді шағын несие қызметтерімен қамту төмен деңгейде қалуда. Ауылдық жерлерде тек 75 ШНҰ белсенді әрекет етуде. Атырау облысында ШНҰ ауылда жұмыс істемесе, Ақтөбе облысында тек 2 ШНҰ белсенді, Маңғыстау облысында – 1 ШНҰ.
Өз кәсібін жаңадан бастаған кәсіпкерлердің көбісі үшін жоғары пайыздық көрсеткіштерге байланысты (жылдық орташа есеппен 40%)шағын несие алу мүмкін болмай отыр.
Сол себепті, осы жылдың басында «Атамекен» ҰКП жеке инвестицияларды тарту және жергілікті бюджет қаражатының есебінен 5 пилотты облыс бойынша шағын несиелеуге кірісті. Олар: Алматы, Ақтөбе, Қызылорда, Қостанай және Маңғыстау облыстары.
«Атамекен» ҰКП жүзеге асырып отырған шағын несиелеу тәсілдерінің артықшылығы кепілдік беру бойынша икемділік, кепілдікті қамтамасыз ету, кәсіпкерлерді оқытудан бастап оларды жүзеге асыруға дейін бизнес-жобаларды қолдау, кооперация мүмкіндіктері және тікелей өткізу болып табылады.
Шағын несиелер 15 млн теңгеге дейінгі сомада жылдық мөлшері 6%, салалық шектеулерсіз 5 жылға беріледі. Сондай-ақ шағын несиені алу үшін кәсіпкер бар-жоғы 5-6 құжат тапсыруға міндетті.
Шағын несиелеу қызметнің кең ауқымды болуын «Атамекен» ҰКП инфрақұрылымының дамығандығы, оның ішінде аудандық деңгейде, қамтамасыз етуде. Бүгінгі таңда облыстық деңгейде 23 Кәсіпкерлерге қызмет көрсету орталығы (КҚКО) және аудандық деңгейде 188 Кәсіпкерлерді қолдау орталығы (КҚО) жұмыс істеуде – 152-сі аудан орталықтарында, 9-ы шағын қалаларда және 27-сі моноқалаларда.
КҚКО мен КҚО тараптарында кәсіпкерлерді оқытып, Шағын несие ұйымдарынан несие алу үшін бизнес-жоспар жасауға және қажетті құжаттарды рәсімдеуге көмектеседі. Нәтижесінде кәсіпкерлер тегін бухгалтерлік және заңдық қызметтердің игілігін көруде.
Бүгінгі таңда 5 пилоттық облыстың шағын несиелеу ұйымдарына 1 942 млн теңге көлемінде 365 өтініш келіп түскен. Қазірдің өзінде852 млн теңге көлемінде 185 жоба қаржыландырылды.
Осылайша, Бизнестің жол картасы-2020, Жұмыспен қамтудың жол картасы-2020, ҚазАгро құралдары арқылы шағын несиелеудің көлемін кеңейту үшін келесі шаралар ұсынылады:
- сомасы, пайыздық мөлшерлемесі, кепілдік бойынша икемділігі, құжаттарға талаптардың жеңілдетілуі тұрғысынан «Атамекен» ҰКП шағын несиелеу тәжірибесін қолдану;
- сервистік қызметтер (бухгалтерлік, заңдық және тағы басқа), жобаны сүйемелдеу, бизнес-жоспар жасау, оқыту бойынша мемлекеттік тапсырма түрінде (аудандық КҚО күшейту үшін жыл сайын 3 млрд теңге) «Бизнестің жол картасы-2020», «Жұмыспен қамтудың жол картасы-2020» барлық мемлекеттік бағдарламалары жөнінен шағын несиелеудің сервистік бөлігіндегі бірыңғай оператор қызметін «Атамекен» ҰКП-ға беру. «ҚазАгро» холдингі құралдары аясындағы сервистік қолдау қызметін табыстау мәселесін аталған холдинг өкілдерімен арнайы жұмыс тобында талқылау ұсынылады.;
- «Атамекен» ҰКП тәжірибесін ескере отырып, өзінің шағын несиелеу жүйесі арқылы, Мемлекет басшысының нұсқауымен жіберілетін жалпы сома көлемінен 2017 жылы 10 млрд теңгені игеруге дайын.
2. ХАЛЫҚТЫ ЖАППАЙ КӘСІПКЕРЛІК НЕГІЗДЕРІНЕ ОҚЫТУ
Бүгінгі таңда халықты бизнестің негіздеріне оқытып-үйрету «Бизнес-Кеңесші» және «Бизнес-Өсім» жобалары бойынша «Бизнестің жол картасы-2020» бағдарламасы шеңберінде жүзеге асырылуда.
Осы арада оқыту тақырыбына байланысты «Бизнес-Кеңесші» жобасы бойынша оқыту 2 күн ішінде, ал «Бизнес-Өсім» жобасы бойынша2-5 күн аралығында жүргізіледі.
Бизнестің қыр-сырына үңілуге дайын емес аудиторияны, әсіресе, ауыл халқын осындай мәнерде оқыту тиімсіз және қасаңдық құрсауынан шыға алмауда.
«Атамекен» Ұлттық кәсіпкерлер палатасы ҚР Үкіметінің қолдауымен халықты жұмыспен қамтамасыз ету үшін тиісті шараларды жүзеге асыру, әлеуметтік қысымды азайту, сондай-ақ өңірлерде кәсіпкерлікті дамыту аясында, Маңғыстау облысы Мұнайлы ауданында «Bastau Бизнес» және «Bastau Кәсіп» атты екі пилоттық жобаны аяқтады.
«Bastau Бизнес» жобасы кәсіпкерлікті ауылда дамытуға бағытталған. Сондай-ақ, ауыл халқының жұмыспен қамтылу деңгейін бизнес-бастамалар мен халықты кәсіпкерлік негіздеріне жан-жақты үйрету арқылы көтеруді мақсат тұтады.
«Bastau Бизнес» жобасы бойынша оқыту ұзақтығы 1 айды құраса, бұл бизнеске оқытудың басқа бағдарламалары ұзақтығынан 6-дан 10 есеге дейін асып түседі.
Жобаны жасау барысында бизнеске оқыту бойынша мемлекеттік бағдарламаның кемшіліктері ескерілді: «келте қайырылуы», дара көзқарастың жоқтығы, қатысушыларды іріктеу жүйесінің жоқтығы, үйде оқыту мүмкіндігі, жобаның өне бойы сүйемелденбеуі, көшпелі кеңестер және т.б.
«Bastau Бизнес» жобасы 5 кезеңде жүзеге асырылады: 1) халықты жобамен құлақтандыру және таныстыру; 2) тестілеу жүргізу мен қатысушыларды іріктеу; 3) тәжірибелік оқыту; 4) бизнес-жоспарды жан-жақты талқылау, бизнес-жоспар жасау; 5) жобаны микронесиелеу беруді қоса алғанда, алғашқы 12 ай бойы ілгерілету.
«Bastau Кәсіп» жобасының ерекшелігі еңбек нарығының сұранысына бағдарланғандығында болып табылады. Бұл оқыту және жұмыспен қамту қызметтері арқылы жүзеге асырылады (Naimi.kz сервистік базасының мобильді қосымшасы, біртұтас call-орталық, тапсырыстарды онлайн режімде оқыту және іздеу).
«Атамекен Бизнес Академиясы» онлайн-оқыту жобасы жүзеге асырылу үстінде. Сондай-ақ, бизнес-жаттықтырушыларды дайындау үшін әдістемелік орталық құрылады.
Ұзақтығы жөнінен оқытудың қысқа мерзімді мемлекеттік бағдарламасынан 6-10 есе асып түсетін «Bastau Бизнес» жобасының тиімділігін, жобаның икемділігі мен бейімділігін, бизнес-жоспарларды сүйемелдеу сәттері байқалатынын ескере келе, онымен Қазақстан Республикасының барлық өңірлерін кең ауқымды қамту және «Бизнестік жол картасы-2020» бірыңғай бизнесті қолдау мен дамыту бағдарламасы аясында кәсіпкерлікті қаржылық емес қолдау құралдарына қосу ұсынылып отыр.
«Bastau Кәсіп» жобасын толыққанды жүзеге асыру және кеңейту мақсаттарында Қазақстан Республикасының барлық өңірлерінде оны«Жұмыспен қамтудың жол картасы-2020» мемлекеттік бағдарламасына ықпалдастыру ұсынылады. Бұл жерде тиісті орталық мемлекеттік органдардың (Білім және ғылым министрлігі, Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрлігі) ресурстарын аталған жобаны барынша тиімді жүзеге асыру үшін пайдалану қажеттігі де аңғарылады.
Осыған байланысты кәсіпкерлікті дамыту жөніндегі аталған мәселелерді «Бизнестің жол картасы-2020» және «Жұмыспен қамтудың жол картасы-2020» бағдарламаларына енгізу және бейімдеу бойынша тиісті жұмысты жүргізу ұсынылады.
Барлық «Атамекен» ҰКП оқыту бағдарламалары шағын несиелеу жүйесімен байланыстырылатын болады.
Оқыту қорытындысы бойынша бизнесті бастауға арнайы шағын-индустриалды аймақтар мүмкіндік жасай алады. Оның аясында бір сала бойынша (мысал үшін, барлық тігін кәсіпорындары) жасақталған шағын және орта бизнес кәсіпорындары енгізіледі. Бұл жобаның жалпы атауы – «Шеберлер қаласы».
Шағын индустриалды аймақтарда 1-2 га көлеміндегі жерге 20-дан 60-қа дейінгі компаниялар орналастырылады. Шағын индустриалды аймақтар ауқымы, нақты елді мекендердегі тұтынушылар сұранысына және де инженерлік коммуникацияларға жақын жер телімдерінің қолжетімділігіне қарай (оны тарту құнын төмендету үшін) кең көлемде қарастырылатын болады.
Шағын индустриалды аймақ құру үшін мемлекеттік-жекеменшік серіктестік тетігі арқылы бос тұрған өнеркәсіптік ғимараттар мен жайларды қолданған абзал.
Польша, Түркия сынды елдердің тәжірибесі қажетті базалық инфрақұрылымдары бар осындай бизнес-инкубаторлардың шағын өндірістік кәсіпорындар мен бизнесін енді бастаған өндірушілер үшін қолдаудың негізгі нысанына айналғанын көрсетіп отыр. Мұндай құралдар оларға бастапқы кезеңде қалыптасуға және өсуге көмектеседі.
Мемлекеттік бағдарламалар аясында (Бизнестің жол картасы-2020, Жұмыспен қамтудың жол картасы-2020) қаржыны еліміздің барлық өңірлерінде инженерлік коммуникацияларын тартқан райда, дайын жылдам тұрғызылатын ғимараттар мен өнеркәсіптік бағыттағы құрылыстар түрінде шағын индустриалды аймақтар құруға бағыттау ұсынылып отыр. Ол жерде жалға алу шарттары бойынша шағын өндірістік кәсіпорындар орналастырылады.
3. АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ КООПЕРАЦИЯЛАРЫН ДАМЫТУ
Агроөнеркәсіптік кешеннің дамуын тежеп отырған мәселелердің бірі көбінесе өндірістің шағын тауарлық сипаты болып табылады.
Аталған мәселені шешу үшін 2015 жылдың қазанында Қазақстан Республикасының «Ауыл шаруашылығы кооперативтері туралы» Заңы қабылданды. Сондай-ақ 10 пилоттық кооператив құру бойынша ҰКП мен Ауыл шаруашылығы министрлігінің (АШМ) бірлескен жоспары жүзеге асырылып жатыр.
Осымен бірге, Ұлттық палатада «Атамекен» Ұлттық кәсіпкерлер палатасымен бірге «200 ауыл шаруашылығы кооперативі» атты бағдарлама жасалып жатыр. Бүгінгі таңда 7 мыңға жуық шаруа/фермерлік қожалықтар мен жеке қосалқы шаруашылықтарды біріктіретін283-тен астам ауыл шаруашылығы кооперативіне қолдау білдірілді.
Оған қоса, ауыл шаруашылығы тауарларын өндірушілер ауыл шаруашылығы кооперативтеріне біріккеннен кейін «арзан» ақшаға қолжетімділіктің болмауы сынды мәселелерге ұшырасады.
Қаржыға қол жеткізу проблемасын шешу үшін ауыл шаруашылығы кооперативтеріне мыналар ұсынылады:
- халықтың кооперативтерге біріккен жеке қосалқы шаруашылықтарының микронесиелеу басымдықтарын айқындау;
- «ҚазАгро» ҰБХ» АҚ институттары арқылы жеңілдікпен несиелеудің жаңа өнімін енгізу.
Өнімнің белгіленген бағасын анықтау сараптамасы, тікелей сату жүйесінің жоқтығынан бағасы 20-40%-ға қымбаттап жатқындығын көрсетіп отыр.
Сол себепті, желілер мен ауыл шаруашылығы кооперативтері арасында сауданы дамыту үшін үшсатылы тәсілді пайдалану ұсынылып отыр:
- өндірістің мамандануын және желілермен тікелеу сауданы тереңде отырып, фермерлердің кооперативтерге бірігуі;
- фитосанитарлық және ветеринарлық бақылауға жататын ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеу, орау, сақтау, тасымалдау және сату үшін пилоттық Көтерме-тарату орталығының тұжырымдамасын жүзеге асыру;
- көрші мемлекеттердің ұқсас желілеріне ықпалдаса отырып, өнімдерді аймақтар арасында және сыртқы өткізу нарығына экспортқа бөлу үшін Көтерме-тарату орталығының тиімді желісін қалыптастыру.
Бұрынғы қадамдарды жүзеге асыру бойынша жасалған жұмыстарды ескере келгенде, ауыл шаруашылығы кооперацияларын қолдау жүйесі төмендегіше түзілетін болады:
- жергілікті жерлерде ұйымдастыру және түсіндіру жұмыстарын жүргізу;
- халықты бизнестің негіздеріне, бизнес-жоспар жасауға үйрету;
- микронесиелеу арқылы қаржыландыру немесе «ҚазАгро» ҰБХ арқылы жеңілдікпен қаржыландыру;
- ауыл шаруашылығы өнімдерін сатуды/қайта өңдеуді ұйымдастыру.
4. БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІ БИЗНЕСТІ ҰЗАҚМЕРЗІМДІ МЕМЛЕКЕТТІК ТАПСЫРЫСТАР ЕСЕБІНЕН ҚОЛДАУ
Қалыптасқан экономикалық жағдайда отандық тауар түрлеріне сұранысты ынталандыру маңызды.
Аталған жағдай бойынша маңызды орынға мемлекеттік сатып алулар, квазимемлекеттік секторлар мен жер қойнауын пайдаланушылар бойынша сатып алулар аясында күнделікті және жиі сұранысқа түсетін тауарлар ие болады.
Күнделікті сұранысқа ие тауарлардың (киім, аяқ киім, азы-түлік, жиһаз) жылдық мөлшері 1,9 трлн теңгені құрайды. Сонымен қатар, отандық тауар түрлеріне сұраныс орта есеппен 30%-дан аспай отыр.
Ал мемлекеттік сатып алулардың, квазимемлекеттік секторлардағы сатып алулар мен жер қойнауын пайдаланушылардың жалпы көлемі шамамен алғанда 9,7 трлн теңге болса, отандық деңгейдің үлесі – 57 пайыз.
Сол себепті, бәсекеге қабілеттілікті арттыру бойынша тиісті шараларды қолдану керек. Ол үшін жергілікті қамту үлесін мемлекеттік қолдаулар көрсету мен ұзақмерзімді келісімшарт жасау арқылы арттырған жөн.
Осыған байланысты, Үкіметтік деңгейде ұзақмерзімді келісімшарттар жасау арқылы жергілікті қамту үлесін арттыру комиссиясын құружәне өнеркәсіптің өңдеу секторы кәсіпкерлерін мемлекеттік қолдаудың кешенді шараларын қабылдау қажет.
Отандық тауар түрлерін ынталандырудың маңызды тетіктерінің бірі мемлекеттік сатып алулар жүйесін орталықтандыру болып табылады.
Мысалы, АҚШ-та АҚШ мемлекеттік тапсырыс беру кеңсесі (Келісімшарт кеңсесі) бар. Ол жерде барлық сатып алулар ұзақ мерзімді мемлекеттік келісімшарттар бойынша жүргізіледі.
АҚШ Үкіметі тауар өндірушілермен бірге барлық процесті жүзеге асырады. Сонымен қатар, тауарлар мен қызметтерге арналған мемлекеттік келісімшарт, несие беру мақсатында, кепілдік құжат ретінде америкалық коммерциялық банктермен жүзеге асырылады.
«NADLоC» жергілікті қамтуды дамытудың Ұлттық агентігі» АҚ базасында, АҚШ тәжірибесіне сүйене отырып, «Атамекен» кәсіпкерлер палатасының сенімді басқаруымен, мемлекеттік тапсырыс берудің орталықтандырылған кеңсесін құру ұсынылады.
Мемлекеттік қолдаулардың кешенді шараларын алу және ұзақ мерзімді келісімшартқа отыру үшін (мемлекеттік және квазимемлекеттік сатып алулар) кәсіпкерлерді іріктеу түсінікті және нақты талаптар негізінде жүргізілуі тиіс. Оларға индустриалды сертификат пен кәсіпорынның болашағы жоспарланған стратегиялардың болуы және 2-5 жылдың ішінде ЕАЭО, Қытай, Иран елдеріне экспортқа шығу үшін алдыңғы қатарлы технологияларды енгізу жатады.
Сонымен қатар, кәсіпкерлерге қойылатын талаптардың бірі, бірыңғай біліктілік орталығында міндетті оқудан өту болады. Онда, беделді халықаралық компаниялар ауқымындағы алдыңғы қатарлы тәжірибені қосқанда, жоғары және орта буын менеджерлері үшін барлық іс жүзіндегі оқу бағдарламаларын біріктіру жүргізілмек («Аға сеньорлар», басқа да бағдарламалар).
Осылайша, ішкі сұраныс есебінен кәсіпкерлерді қолдау, экспортты дамыту бағдарламасымен байланыстырылмақ.
5. ШАҒЫН ЖӘНЕ ОРТА КӘСІПКЕРЛІКТІҢ ЭКСПОРТҚА БАҒДАРЛАНУЫ – ЭКОНОМИКА ӨСІМІНІҢ НЕГІЗГІ ДРАЙВЕРІ
Мемлекеттің экономикалық дамуының бәсеңдеуі, бізді дамуға жетелейтін жаңа күштерді іздеуге итермелейді. Егер ондаған жылдар бойы ел экономикасы ірі компанияларға тәуелді болып келсе, бүгінгі күні біз ол жағдайды өзгертіп, шағын және орта кәсіпкерлікті дамытуымыз керек. Әсіресе, экспортқа бағытталған кәсіпорындарға назар аударғанымыз жөн. Олар өз кезегінде тауарларын Қытай, Ресей, Иран сынды елдердің үлкен нарығына шығара алатын еді.
Шағын және орта кәсіпкерлік секторының да ішкі проблемалары баршылық. Мысалы, дамыған елдерде шағын және орта кәсіпкерліктің экспорттағы үлесі қазақстандық көрсеткіштерден он есе жоғары – 25 пен 50 пайыз арасында болып отыр. Бұл ел кәсіпкерлерінің айтарлықтай бөлігі сауда секторында екендігімен, ал өзге озық елдерде керісінше өндіруші болып отырғандығымен түсіндіріледі. Мәселен, Польшада шағын және орта кәсіпкерліктің 93% кәсіпорындары экспорттық қызметпен шұғылдануда.
Бүгінде Қазақстанда экспортты қолдаудың жалпыға мойындалған барлық мемлекеттік қолдау шаралары бар, олар түрлі мемлекеттік мекемелер арасында «шашырап кеткен». Бұл шаралардың келісілмеуіне, экспортты қолдау жөніндегі ұйымдардың арасында бірдей функциялар жүктеуге әкелуде. Органдар арасындағы осы түсініспеушіліктердің бәрінен кәсіпкерлеріміз жапа шегіп отыр.
Сондықтан, экспорттаушыларды қолдау жан-жақты тетік болып саналатындығын және түрлі құралдарды пайдалануды қажет ететінін ескере отырып, барлық шараны бірыңғай әрі жүйелі үдеріске байланыстыру қажет. Бұл үшін Экспортты ілгерілетудің ортақ стратегиясын әзірлеп, қандай компаниялардың экспортқа шығуға әлеуеті бар екенін анықтаудан бастап, өзге елдерде түрлі көрмелер мен алаңдар ұйымдастыруға дейінгінің бәрін қамту керек.
Түпкі мақсат осы кәсіпорындарды табу және экспорттық нарықтарға ілгерілету болып табылады. Егер олар жеткіліксіз болса, онда олардың қатарын өсіру үшін қалыптасу кезеңінде мемлекеттік тапсырысты ұзақмерзімді негізде (3 жылға келісімшарт) алуы үшін басымдықтар беруге дейінгі түрлі қолдауларды қамтамасыз еткен жөн.
Осыған байланысты экспортты қолдаудың барлық шарасын бір терезе қағидатындағы оператормен бірге шағын және орта кәсіпкерліктің экспортқа бағдарлануы мәселесіне шоғырландыра отырып, Экспортты ілгерілетудің жаңа стратегиясын әзірлеу ұсынылады.
Аудан орталықтарына дейін өңірлік инфрақұрылымы қалыптасқанын, орта және ірі кәсіпорындардың сандық негіздегі базасы, шетелдердің сауда-өнеркәсіп палаталарымен жолға қойылған байланысы бар екенін ескерсек, экспорт саласындағы бірыңғай операторды «Атамекен» ҰКП басқара алар еді.
6. КӘСІПКЕРЛІКТІ ДАМЫТУДЫҢ ӨҢІРЛІК КАРТАСЫ ИНДУСТРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ШЕШІМДЕР ҚАБЫЛДАУҒА НЕГІЗ БОЛАДЫ
Кәсіпкерлікті дамытудың өңірлік картасы – бұл бизнес-навигаторды білдіретін электронды портал. Ол жерде кәсіпкерлер, инвесторлар мен бизнеске қызуғушылық танытқан басқа да қатысушылар үшін маңызды ақпараттар топтастырылған.
Бизнес-навигатор мемлекеттік қолдау шаралары және кәсіпкерліктің дамуы, еліміздің барлық өңірлері бойынша жүргізілген талдаулар туралы (әлеуметтік-экономикалық дамыдың негізгі көрсеткіштері) ақпараттарды ұсынады.
Сондай-ақ порталда бизнес-субъектілер туралы маңызды байланыстар және басқа да керекті ақпараттар берілген еліміздегі Кәсіпкерлердің бірыңғай реестрі орналасқан.
Өңірлік карта индустриалдық және инвестициялық шешім шығарудың негізі бола алады.
Қазіргі таңда өңірлік картада 105 инвестициялық жоба белгіленген. 103-тен астам мемлекет өкілдері қызығушылық танытып, қазірдің өзінде порталға кіріп жатыр.
Сонмен бірге, кәсіпкерлер болашақта инвесторларды тарту үшін, бизнес-идеяларының инвестициялық жоба деңгейіне жетпей қалу мәселелеріне кезігіп отыр. Ал кәсіпкер ұсынған инвестициялық жобалар инвесторлардың талаптарына сәйкес келе бермейді.
Осыған орай, ұсынылады:
- жобаны Индустрияландыру картасына енгізу туралы шешім қабылдар кезде Өңірлік үйлестіру кеңесін Кәсіпкерлікті дамытудың өңірлік картасындағы мәліметтерді ескеруге міндеттеу;
- «Бизнестің жол картасы-2020» бірыңғай бағдарламасына кәсіпкерлердің Техникалық-экономикалық негіздеме (ТЭН) жасау кезіндегі шығыстарын өтеу жөніндегі мемлекеттік қолдау шарасын қосу. Осы орайда ТЭН жасау қызметін көрсету бойынша компанияларға талаптарды бекіту;
- өңірлік карта базасындағы нарық туралы негізгі деректер арқылы аумақтық нарықтағы оңтайлы бос орынды іздеудің құралы ретінде«бизнес-конструктор» қағидаты бойынша кіші жүйе құру.
7. «ҮКІМЕТ БИЗНЕС ҮШІН» СЕРВИСІН ҚҰРУ
Соңғы жылдары мемлекет бизнесті қолдау шараларының инфрақұрылымына бастамашылық етіп, оны жүзеге асырды, қажетті бағдарламалар мен институттарды құрды. Бүгінде осы қолдау шараларын шоғырландыратын, кәсіпкерлерді қолдауды «Азаматтарға арналған Үкімет» сияқты «бір терезе» арқылы ұсына отырып, оларды ыңғайлы әрі тиімді ететін кез келді.
Осы орайдағы, «Үкімет бизнес үшін» жобасы қолдау шараларын «бір терезеге» шоғырландырудан синергиялық әсер тудыруға, кәсіпкерлерге арналған қолдау шараларының қолжетімділігі мен ауқымын ұлғайтуға, қолдау шараларын алу үдерісінің ашықтығын арттыруға мүмкіндік береді.
Аудандық деңгейге дейін инфрақұрылымдары мен кәсіпкерлікке сервистік қызмет көрсету тәжірибесі бар екенін ескерсек, Үкімет тарапынан үйлестіре отырып, операторлықты «Атамекен» ҰКП-ға жүктеу ұсынылады.
Үкімет бизнес үшін дегеніміз, бұл – даму институттары көрсететін субсидиялаудан, грант беруден, сертификаттаудан бастап, факторингке, сауда алаңына, арнайы экономикалық аймақтарға, ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарғадейінгі барлық шараларды бизнес үшін біріктіре отырып, кәсіпкерге кеңес беретін, қызмет пен сервисті бірыңғай стандарт пен форматта көрсететін бір терезе.
8. МЕМЛЕКЕТТІК ОРГАНДАРДЫҢ БАҚЫЛАУ-ҚАДАҒАЛАУ ФУНКЦИЯЛАРЫН ҚАЙТА РЕТТЕУ
Жалпы республика бойынша бақылау және қадағалау функцияларын 61 ведомство жүзеге асырады (соның 45-і орталық мемлекеттік органдардыкі, 16-сы өңірлердегі жергілікті атқарушы органдардан).
Мемлекеттік функцияларға жасалған талдау аталған ведомстволар түрлі салада 512 бақылау функциясына ие екенін, бұл тотальді мемлекеттік бақылауды білдіретінін көрсетті. Бұл ретте кәсіпкерлерге қатысты тексеру парағында 18 мыңнан астам талап бар екен (ең көбі өнеркәсіптік қауіпсіздік саласында – 10 мыңнан астам). Сонымен бірге, тексеру парағынан тыс санитарлық нормалар мен ережелердің 8 мыңнан астам талабы бар. Бұлар да мемлекет тарапынан бақыланады.
Мемлекеттік бақылаудың негізгі міндеті өнім (жұмыс, қызмет) қауіпсіздігін қамтамасыз ету болуы тиіс. Сапа мәселесі нарықтың өзі арқылы реттелуі қажет, өйткені нарықтың басты діттегені – іскерлік бедел, тұтынушыны тарту және тұтынушыға стратегиялық бағдарлану. Бұл – бәсекелі нарықта істейтін әрбір ұйымға және әрбір кәсіпорынға аса маңызды.
Алайда, елде сапа мәселесі (стандарттар, құрылыс нормалары мен ережелері, гигиеналық нормативтер, типтік қағидалар) мемлекеттік органдар арқылы тексеріледі және көп жағдайда сыбайлас жемқорлыққа жағдай туғызады.
Осыған байланысты мынадай ұсыныстар бар.
1) тексеру жүргізу кезінде бизнес субьектілерінен талап етілетін талаптарды қысқарту жұмыстарын атқару;
2) тауардың (жұмыс, қызмет) қауіпсіздігін бақылау мен тауар (жұмыс, қызмет) сапасын бақылауға қатысты мемлекеттік бақылаудың ара-жігін ажырату;
3) ұсынылатын тауар, жұмыс және қызмет сапасы бойынша бақылау функцияларын бәсекелі ортаға (өзін өзі реттей ұйымдарға – ӨРҰ) беру, бұл ретте кәсіпкерлік субьектісін тауар (жұмыс, қызмет) сапасы талаптарына сәйкестікке мониторингтеу қорытындысы бойынша ӨРҰ ақпараты Тауекелдер басқару жүйесінде ӨРҰ-да ескерілетін болады, сол арқылы адал кәсіпкерлерге қатысты қауіпсіздік талаптарына сәйкестікті тексеру санын азайтады;
4) мемлекеттік бақылауды біртіндеп кәсіпкерлердің тұтынушы алдындағы жауапкершілігін міндетті сақтандырумен алмастыру;
5) Кәсіпкерлік кодексіндегі тексерулер жүргізудің жалпы тәртібінен ерекшеліктер санын қысқарту.
Жалпы алғанда, мемлекеттік органдардың бақылау-қадағалау функцияларына ревизия жүргізу қажет.
9. ҚЫЛМЫСТЫҚ ЖӘНЕ ӘКІМШІЛІК ЗАҢНАМАНЫ ОДАН ӘРІ ІЗГІЛЕНДІРУ
1) Жаңа Қылмыстық кодексте экономикалық қылмыстар бойынша айтарлықтай жеңілдеу байқалмайды. Олардың кейбіріне қатысты жаза кісі өлтіру жазасымен бара-бар. Мысалы, жалған шот-фактура үзіндісі үшін, салықтан жалтарғаны үшін, жалған кәсіпкерлік үшін он жылға дейін бас бостандығынан айыру қарастырылған.
Жазалаушы шаралардан алдын алу тәжірибесіне біртіндеп келу саясаты жүргізіліп отырғанын ескерсек, экономика саласындағы қылмыстық құқықбұзушылыққа экономикалық жауапкершілік шараларын қолданған жөн.
Жалған кәсіпкерлік жөніндегі қылмыстық процесс барысында обьективтілік және зерттеудің толыққандылығына қатысты заңнама талаптары сақталмайды. «Жалған кәсіпкерлік» құрамының өзі қылмыстың өзге құрамдарын қайталайды (іс жүзінде бұл салық төлеуден, банк несиесін төлеуден жалтарудың, алаяқтықтың бір амалы).
Заңды тұлғаларды (жалған кәсіпорындарды) тіркеуді болдырмаудың кесірлі тәжірибесі қалыптасты. Олардың контрагенттермен арадағы барлық мәмілелері жарамсыз деп танылады. Нәтижесінде, соңғыларына қосымша салық сомалары мен айыппұлдар жазылады.
Қылмыстық қудалау сондай-ақ «жоспардан тыс» тексеру үшін қолданылады және әлі күнге дейін бизнеске қысым жасаудың құралы болып қалып отыр. Егер әдеттегі тексеру үшін мемлекеттік орган бұл әрекетінің негізділігін прокуратурада дәлелдеуі тиіс болса, қылмыстық қудалауды бастау үшін мұндай кедергілер жоқ.
2) «Әкімшілік құқықбұзушылық туралы» жаңа кодекстің таяуда қабылданғанына қарамастан, онда шешуді қажет ететін бірқатар мәселелер қалып отыр.
Бүгінде кодексте жалпы 608 құқық бұзу құрамы көрсетілген, соның 400-ден астамы кәсіпкерлік қызмет субьектілеріне қатысты қолданылады. Кәсіпкерлерге қатысты осы 400 қылмыстық құрамның тек 14 бабы ғана «ескерту» түріндегі жазаны қарастырады.
Сондықтан Кодексте үлкен қоғамдық қатер төндірмейтін қылмыстық құрамдар бойынша ескерту, алдын алу институтын кеңінен қолдану қажет.
Осы мақсатта ұсынылады:
1) Бас прокуратурамен бірлесіп, бизнес-қоғамдастықты қатыстыра отырып, Қылмыстық кодекстің шамадан тыс репрессиялық сипатын жою, жазалаудан гөрі, алдын алу шараларына қарай өту тұрғысынан жұмыстар жүргізу керек.
2) Әкімшілік кодекс аясындағы ескерту институтын кеңейту жұмыстарын жүргізіп, айыппұлдың бизнес көлеміне байланысты болуын жою, сондай-ақ бизнестің барлық санаты бойынша айыппұлдың ең жоғарғы шегін белгілеу қажет.
10. БАРЛЫҚ МЕМЛЕКЕТТІК ОРГАНДАР МЕН ЖЕРГІЛІКТІ АТҚАРУ ОРГАНДАРДЫҢ ВЕДОМСТВОЛЫҚ ЖӘНЕ ЕНШІЛЕС ҚҰРЫЛЫМДАРЫНДА НАРЫҚ ҚАҒИДАТТАРЫНЫҢ САҚТАЛУЫНА БАЙЛАНЫСТЫ РЕВИЗИЯ ЖАСАУ
Үкіметтің 2016 жылдың 9 қыркүйектегі кеңейтілген отырысында Мемлекет басшысы министрліктердің ведомстволық бағынышты ұйымдары мен ведомстволарға оларды бәсекелес ортаға беру немесе жергілікті қамту деңгейіне қайталап инвентаризация жүргізукеректігін атап өтті.
Қазіргі таңда квазимемлекеттік сектордың экономикаға ықпалы шамадан тыс жоғары болып отыр. Мемлекеттің бақылауындағы ұйымдар активтерінің үлесі ІЖӨ-нің 60 пайызына жетеді.
Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі Мемлекеттік мүлік және жекешелендіру комитетіне қарасты Мемлекеттік мүлік реестрі (www.gosreestr.kz) жекеленген мемлекеттік компаниялар үлестестіктің 9-шы деңгейіне дейінгі ұйымдық құрылымдарға иелік етіп отырғанына қарамастан, еншілес және бағынышты ұйымдардағы үлестестіктің 5-ші деңгейіне дейін ғана көрсетеді, сол себепті де мемлекеттік компаниялардың нақты саны туралы дерек жоқ.
Қалыптасқан күрделі жағдайды еңсеру үшін Мемлекет басшысының Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы (ЭЫДҰ) елдерінің тәжірибесі бойынша мемлекеттің экономикаға қатысу үлесін ІЖӨ-нің 15 пайызына дейін азайту жөніндегі тапсырмасын орындау аясында жекешелендірудің 2016-2020 жылдарға арналған кешенді жоспарын жүзеге асырумен бірге үкіметтік деңгейде арнайы жұмыс тобын (Үкіметтік штаб) құру ұсынылып отыр. Мемлекеттік қатысумен ұйымдар жұмыс істейтін бәсекелестік орта жағдайын талдау мен бағалау, олардың одан әрі қызмет етуінің қисындылығы жөнінде ұсыныстар енгізу қажет.
Осыған байланысты бизнес-қауымдастықтың өкілдерімен бірге мемлекеттік органдардың еншілес және қарамағындағы ұйымдарының қызметіне толыққанды зерттеулер және ЭЫДҰ стандарттары мен нарық ұстанымдарының бұзылуына талдаулар жүргізу ұсынылады.
Жүргізілген талдау негізінде, жоғарыда келтірілген ұстанымдар мен міндеттерге сай келмейтін, субъектілер мен ұйымдарды жекешелендіру немесе жою туралы үкім шығарылады.
Жоғарыда айтылған шаралар Мемлекет басшысы белгілеген және жалпы Қазақстанның әлемдегі ең дамыған 30 елдің қатарынау кіру стратегиясына, ЭЫДҰ стандарттарын енгізу ісіне толық сәйкеседі деп есептейміз. Осыған байланысты аталған шараларды Үкіметтің Мемлекет басшысының тапсырмаларын орындау жөніндегі жоспарына енгізуді ұсынамыз.
«Атамекен» ҰКП алдағы уақытта мемлекеттік органдармен бірге ұсыныстарды талқылау және жетілдіруге атсалысуға, сондай-ақ егжей-тегжейлі тетіктерді, қажетті есептеулерді, нормативтік-құқықтық актілерді өзгерту жөніндегі ұсыныстарды ұсынуға дайын.
